Yaşam ağacı, ölmez ağaç, barış ağacı gibi güzel sıfatlarla anılan zeytin ağacı, 40.000 yıl öncesine dayanan, efsanelere konu olan kutsal bir ağaçtır.
Zeytin ağacının hikâyesi rivayetlere konu olmuştur. Bir rivayete göre Nuh Peygamber’e dayanır. Tufanla cezalandırılan insanlık, dünyada hayatın normale dönüp dönmediğini anlamak için yeryüzüne beyaz bir güvercin gönderirler. Güvercin ağzında zeytin yüklü bir zeytin dalı ile geri döner. Böylece insanlar arasında barış sağlandığına inanırlar. O günden bugüne güvercin ve zeytin dalı barışın simgesi olarak kabul edilmiştir.
Antik Yunan’dan Mısırlılara, Romalılara kadar tarihin her aşamasında zeytin ağacından ve zeytinyağının faydalarından bahsedilmektedir.
Antik Yunan’da mitolojik tanrıça Athena aynı zamanda zeytin ağacının koruyucusu olarak bilinmektedir. Yunan mitolojisindeki efsaneye göre Zeus kendisine en değerli hediyeyi verecek olana kentin koruyuculuğunu verecektir. Açılan yarışmada tanrı Poseidon, Zeus’a savaşta yenilmeyecek bir at armağan eder. Tanrıça Athena’da zeytin ağacı hediye eder. Zeus, bu hediyelerin içinde zeytin ağacı karşısında büyülenir. Athena ile aralarında çekişme olan Poseidon bile bu ağaçtan büyülenmiştir. Bunun üzerine Athena zeytin ağacından bir dal kırıp Poseidon’a verir. Böylece aralarında barış sağlanmış olur.
Antik Yunan’da zeytin ağacına verilen önem kanunlarla vurgulanmıştır. Büyük bilge kabul edilen Atinalı devlet adamı Solon’un kanunlarına göre zeytin ağacını kesenler ölüm cezasına çarptırılıyordu.
Eski Yunan ve Roma uygarlıklarında kutsal bir aileden gelmenin işaret zeytin ağacı altında doğmuş olmaktır. Çünkü tanrı Zeus’un çocukları Artemis ve Apollon zeytinlikte doğmuştur. Ayrıca bu dönemde ölülerin sayısı kadar zeytin ağacı dikildiği de bilinmektedir.
Kutsal kitapların hepsinde zeytin ağacı adaletin, sağlığın, bereketin, zaferin, bilgeliğin, bolluğun sembolü olarak kabul edilmiştir. İbranice yazılan ilk İncil kitabı olan Hakimler kitabında anlatılan bir öyküye göre, ağaçlar kendi aralarında kral seçmek için zeytin ağacına giderler. Kral olması istenen zeytin ağacı, zeytinyağından vazgeçemez ve kral olmayı reddeder.
Mısır mitolojisine göre tanrıça İsis, Mısırlılara zeytin ağacının nasıl yetiştirileceği ve ondan nasıl faydalanılacağını öğretir. M.Ö 8. Yüzyılda yaşayan Homeros, destanlarında zeytin ve zeytin ağacından bahseder. Homeros’un gölgesinde oturduğu zeytin ağacı, yaşlı bilgenin kulağına şöyle der:
“Herkese aitim ve kimseye ait değilim. Siz gelmeden önce de buradaydım, siz gittikten sonra da burada olacağım”
Antik çağda yapılan savaşlarda ve olimpiyatlarda başarı gösterenler zeytin dalından örülmüş çelenkler ile ödüllendirilirdi. Ayrıca bu kişilere içi zeytinyağı dolu amforalar hediye edilirdi.
Ayrıca antik çağda zeytinyağının kullanım alanlarından birisi de tıptır. Pergamonlu Galenos, zeytinyağının mideyi güçlendiren, iştah açan bir gıda olduğunu vurgulamıştır. Yine antik dönemde zeytinyağı merhem gibi ilaçların hazırlanmasında kullanılmış, ayrıca yara ve yanık tedavilerinde de uygulanmıştır.
Kuran-ı Kerim’de zeytin kelimesi 4 surede 6 defa geçer (Tin Suresi, Nur Suresi, En’am Suresi, Nahl Suresi). Tin Suresi “İncire ve Zeytine and olsun” diye başlar. İbranice “zeyt” sözcüğü, Arapçada “ez-zeyt” e dönüşmüş, bu söz de Türkçede zeytin olarak kullanılmıştır.
İLK ZEYTİN YETİŞTİRİCİLİĞİ
Kökü tarih öncesine dayanan zeytin ağacının anayurdunun neresi olduğu tam bilinmemekle beraber ilk anayurdunun Mezopotamya, Güneydoğu Anadolu tahmin edilmekte, oradan da Akdeniz’e, Ege Adalarına ve Yunanistan’a yayıldığı tahmin edilmektedir.
Yeryüzünde yetişen ilk ağaç zeytin ağacıdır. Dört mevsim gelir geçer ama dallarında gri, yeşil yaprakları dökülmeden durur. Akdeniz’i ve Ege’yi sever. Kendine özgü kokusu, sarı ve beyaz çiçekleriyle baharı karşılar. Yaz aylarında çiçekler meyveye dönüşmeye başlar. Daha sonra meyveler olgunlaşır. Zeytin ağacının hasadı, kararmanın kabuktan meyve etine geçtiği Kasım aylarında yapılır. Verimli bir ömrün sonunda boşalan gövdesi kurur. Daha sonra köklerinden yeşeren sürgünler yeniden yeni bir ağaca dönüşür.
Boyu 2-10 metre arasında değişen zeytin ağacı genellikle 300-400 yıl gibi uzun ömürlü bir bitkidir. Zeytin ağacının 2000 yıl yaşayanları olması, kuraklıktan etkilenmeyen bir bitki olmasındandır.